દર વર્ષે ૯ ઓગસ્ટના રોજ સમગ્ર વિશ્વમાં વિશ્વ આદિવાસી દિવસ ઉજવવામાં આવે છે. આ દિવસે આદિવાસી સમુદાયોની સંસ્કૃતિ, પરંપરા, અને અધિકારોનું સન્માન કરવા તેમજ તેમની સમસ્યાઓ પ્રત્યે વૈશ્વિક સ્તરે ધ્યાન દોરવા માટે મનાવવામાં આવે છે. આદિવાસીઓ, જેમને ‘આદિ’ (મૂળ) અને ‘વાસી’ (નિવાસી) એટલે કે મૂળનિવાસી તરીકે ઓળખવામાં આવે છે, તેઓ પ્રકૃતિ સાથે ગાઢ સંબંધ ધરાવે છે અને જળ, જંગલ, અને જમીનના રક્ષણમાં મહત્વનો ફાળો આપે છે.
આદિવાસી દિવસનું મહત્વ:-
વિશ્વ આદિવાસી દિવસનું મહત્વ આદિવાસી સમુદાયોની સંસ્કૃતિ, પરંપરાઓ, અને જ્ઞાનનું સંરક્ષણ કરવું તેમજ તેમના અધિકારોનું રક્ષણ કરવું છે. આ દિવસ તેમના અધિકારો, જેમ કે જમીન, જંગલ, અને સંસાધનો પરના હક્કો, તેમજ શિક્ષણ, આરોગ્ય, અને રોજગારની તકોની માગણીને ઉજાગર કરે છે.
આ દિવસ આદિવાસીઓના પરંપરાગત જ્ઞાન, જેમ કે લોક ઔષધિ, ખેતીની પદ્ધતિઓ, અને પર્યાવરણનું સંરક્ષણ,ને પણ પ્રોત્સાહન આપે છે. આધુનિક વિકાસની દોડમાં આદિવાસીઓના જંગલો અને જમીનોનો નાશ થઈ રહ્યો છે, જે તેમના અસ્તિત્વ માટે જોખમ બની રહ્યું છે. આ દિવસ આવા મુદ્દાઓ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે અને વિશ્વ સમુદાયને આદિવાસીઓના યોગદાનની કદર કરવા પ્રેરે છે.
શા માટે ઉજવવામાં આવે છે?
વિશ્વ આદિવાસી દિવસ ઉજવવાનો મુખ્ય હેતુ આદિવાસી સમુદાયોની સામાજિક, આર્થિક, અને ન્યાયિક સમસ્યાઓ જેવી કે ગરીબી, નિરક્ષરતા, અપૂરતી આરોગ્ય સુવિધાઓ, અને બેરોજગારી પર ધ્યાન દોરવાનો છે. આ દિવસ આદિવાસીઓના હક્કોનું રક્ષણ કરવા અને તેમની સંસ્કૃતિને પ્રોત્સાહન આપવા માટે વૈશ્વિક સ્તરે જાગૃતિ લાવવાનું કામ કરે છે. ભારતમાં, આદિવાસીઓના અધિકારોનું રક્ષણ બંધારણની અનુસૂચિ-૫ અને ૬ હેઠળ કરવામાં આવે છે, જેમાં જળ, જંગલ, અને જમીન પરના તેમના હક્કોની જોગવાઈ છે.
શરૂઆત ક્યાંથી થઈ?
વિશ્વ આદિવાસી દિવસની શરૂઆતનો શ્રેય સંયુક્ત રાષ્ટ્ર સંઘ (UNO)ને જાય છે. વર્ષ ૧૯૮૨માં સંયુક્ત રાષ્ટ્રસંઘે આદિવાસી સમુદાયોના પ્રશ્નો પર ધ્યાન આપવા માટે એક સમિતિની રચના કરી હતી, જેની પ્રથમ બેઠક ૯ ઓગસ્ટ, ૧૯૮૨ના રોજ મળી હતી. આ બેઠકમાં આદિવાસીઓના અધિકારો અને સમસ્યાઓ પર ચર્ચા થઈ હતી. ત્યારબાદ, ૧૯૯૨માં બ્રાઝિલના રિયો ડી જાનેરોમાં યોજાયેલી ‘પૃથ્વી પરિષદ’માં આદિવાસીઓના મુદ્દાઓને વધુ મહત્વ આપવામાં આવ્યું.
વર્ષ ૧૯૯૪માં સંયુક્ત રાષ્ટ્રસંઘની મહાસભાએ ૯ ઓગસ્ટને વિશ્વ આદિવાસી દિવસ તરીકે જાહેર કર્યો અને તે જ વર્ષે જીનીવામાં પ્રથમ વખત આ દિવસની ઉજવણી કરવામાં આવી. ત્યારથી, વિશ્વભરમાં આ દિવસ રેલીઓ, સાંસ્કૃતિક કાર્યક્રમો, અને જાગૃતિ અભિયાનો દ્વારા ઉજવવામાં આવે છે.
